Strony: [1]   Do dołu
  Drukuj  
Ten temat nie był jeszcze oceniany!
Oceń ten temat! Ocena:
Autor Wątek: Najstarszy plan Lubania  (Przeczytany 17538 razy)
0 użytkowników i 1 Gość przegląda ten wątek.


*

Punkty: +21/-0
Offline Offline

Płeć: Mężczyzna
Wpisy: 87
Znajomi: brak
Dodaj do Dodaj do listy Znajomych



« : 29 Październik, 2016, 22:18:23 pm »

Najstarszy plan Lubania

Przedstawię dzisiaj Czytelnikom, a zwłaszcza miłośnikom starych map Lubania,  nie lada gratkę – najstarszy zachowany plan Lubania. Do tej pory zamieszczono w pracach dotyczących lubańskich archiwaliów niewiele rycin i planów sprzed 1760 roku (a więc wielkiego pożaru miasta), w zasadzie tylko dwa  plany oraz trzy ryciny - panoramy zabudowy Starego Miasta. Tym bardziej było dla mnie zaskoczeniem, iż istnieje plan jeszcze starszy, który do tej pory nie został zauważony zarówno w polskiej, jak i niemieckiej literaturze. Natrafiłem na niego przypadkowo przeglądając stronę Uniwersytetu Karola w Pradze.  Oryginał planu znajduje się obecnie w zbiorach map Fakultetu Przyrodniczego  w  Dziale Geologicznym. W bieżącym miesiącu podpisałem kilkustronicową umowę, na mocy której nabyłem kopię planu do celów badawczych (bardzo pomogła mi w tym inż. Markéta Hyndráková).





Widok ogólny planu Lubania z XVII wieku


Na wstępie kilka podstawowych informacji o planie. Arkusz mapy ma wielkość 32,5  na 40 cm. Autor mapy nie jest znany. W metryczce opisującej mapę zamieszczono lakoniczny wpis „Filigran”. Pojęcie „filigran” odnosi się  do techniki złotniczej polegającej na nakładaniu cienkich warstw złota lub w drugim znaczeniu jako znaku wodnego na papierze czerpanym. Plan owszem wykonany jest na papierze czerpanym, jednakże raczej prostą techniką malarską, zapewne akwarelą. Tak więc przypuszczam, iż jednak posiada jakiś znak wodny, może znak firmowy autora planu. Bez obejrzenia oryginału bezpośrednio w Pradze trudno jednak zgadnąć  przyczynę takiego opisu.

W centralnej części karty znajduje się rysunek Starego Miasta, otoczonego murami miejskimi. Niestety jego autor prawie zignorował przedmieścia miejskie, uwzględniając tam tylko kilka obiektów. Nie dziwię się temu specjalnie, gdyż mieszczanie za „właściwe” miasto uważali  część otoczoną murami miejskimi. Przedmieścia często podlegały pożarom lub grabieżom. W prawym dolnym rogu autor umieścił legendę planu, a w górnym lewym rogu napis łaciński Laubanum oraz niemiecki Lauban. Legenda zawiera nazwy 22 ówczesnych najważniejszych obiektów miasta opisanych literami alfabetu (oznaczonych na planie), a także  nazwy 16 ulic opisanych cyframi arabskimi (oznaczonych także na planie). Używane nazewnictwo dla obiektów w zasadzie nie jest zaskakujące, powtarza się w późniejszych okresach np. dla Domu Solnego użyto starszej nazwy Dom Zbożowy (Kornhaus), która była powszechnie używana w XVIII wieku. Jeśli chodzi o nazewnictwo ulic to niewątpliwie należy już do znanych nam z kolejnych wieków, dawne nazwy średniowieczne zostały już wyparte, jak Bűttelgasse zastąpione na Stockgasse,  czy Bockgasse na Schul Gasse (choć nazwę tą jeszcze czasem umieszczano jeszcze w XIX wieku oznaczając odcinek dzisiejszej ulicy Szkolnej pomiędzy ul.Tkacką a Zaułkiem).


Legenda planu.jpg


Legenda planu.

Mapa jest kolorowa i zastosowane barwy mają ważne znaczenie. Niebieską oznaczono obiekty urzędowe (Ratusz) oraz sakralne, ale, co ważne, wyłącznie protestanckie. Obiekty sakralne katolickie oznaczono barwą czarną. Czarno-białą szrafurą (litera K) oznaczono budynki kościelne (np. pastorówkę - primariat, szkołę). Barwą błękitną oznaczono cieki tzn. Potok Starolubański, a także co ciekawe część fosy miejskiej, która podlegała w razie konieczności wypełnieniu wodą poprzez kanał (Spűler). Choć zdaje się, że ta część fosy (w miejscu dzisiejszego Podwala) była chyba na stałe wypełniona wodą, gdyż z mapy wynika, iż znajdowały się przy niej młyn tkaczy (Tuchmacher Mőhle), a  także pułapka rybna (Fischhalter) należąca do zakonu magdalenek oraz folusz miejski już nad Potokiem Starolubańskim (Walkműhle). W zasadzie więc fosa na tym odcinku bardziej służyła jako młynówka. Kwartały zabudowy podkreślono żółtą barwą, natomiast tereny zieleni typowo barwą zieloną. Oznaczono znane nam już z późniejszych okresów obszary ogrodu magdalenek, obszar ogrodu szkolnego, który nie obejmował całego zaplecza szkoły. O ile wiadomym było o istnieniu terenów zieleni na zapleczach dzisiejszej ulicy Wrocławskiej (podmokłe obniżenie) czy Grunwaldzkiej, o tyle dla mnie zaskoczeniem jest ukazanie enklawy zieleni na zapleczu ulicy Rosengasse (po 1945 roku Szenwalda, dziś nie istnieje).  Ciekawie ukazano mury obronne. Mur zewnętrzny posiada 19 bastei, mur wewnętrzny 15 bastei. Za murem zewnętrznym znajduje się fosa miejska, przed którą prawdopodobnie także znajduje się linia umocnień. Na przedmieściach oznaczono jeszcze jeden ciekawy obiekt, za Bramą Bracką – Źródło Brackie (Brűder Brunnen), a więc zbiornik miejski, w którym ujmowano wodę i rozprowadzano w rejon ulicy Brackiej.  Otóż kroniki miejskie podają, iż zbiornik ten wykonano w październiku 1601 (połowę budowy sfinansowała rada miejska, drugą mieszczanie, którzy korzystali z tego źródła). W 1729 roku przeprowadzono jego remont.

Czescy historycy określili czas wykonania mapy na okres pomiędzy 1600 a 1700 rokiem. I tutaj pojawia się zadanie dla historyka lokalnego. Czy aby podana data jest prawidłowa oraz czy można ją ewentualnie jeszcze bardziej uściślić?  Jak wspomniałem do tej pory znane najstarsze plany i ryciny datowane są na przełom XVII/XVIII wieku i pierwszą połowę XVIII wieku. Wydaje mi się, iż nie ma problemu z podniesieniem dolnej daty wykonania planu, gdyż zaznaczono obiekty, które powstały w późniejszym okresie. Po pierwsze w centrum zespołu klasztornego oznaczono na niebiesko kaplicę Św. Anny. Była zbudowana w 1618 roku, wówczas  przeniesiono do niej ołtarz Św. Anny z kościoła farnego. Na marginesie fragment pobliskiego kościoła parafialnego oznaczono na czarno, a więc według kolorystyki, ta część należała do katolików.


Rejon dzisiejszego Placu Lompy.jpg


Przejście z klasztoru magdalenek na balkon w kościele farnym.

Z historii kościoła wiadomo, iż chodziło o balkon, na którym znajdowało się wydzielone miejsce dla chóru zakonnego  tzw. Nonnenchor,  udostępnione później przez protestantów do modłów dla sióstr magdalenek. Z kronik wiadomo, iż wobec sporów z protestantami co do korzystania z kościoła, w nocy 12 grudnia 1619 roku młodzi fanatycy protestanccy zniszczyli  drewniane przejście z klasztoru magdalenek bezpośrednio na balkon kościoła Św. Trójcy (tej samej nocy zniszczyli wspomnianą pułapkę rybną należącą do magdalenek), zostało ono odbudowane przez radę miasta, z rozkazu cesarza (tym razem jako murowane). Tak zupełnie na marginesie przy takich opisach przypominają mi się słowa założyciela protestantyzmu Marcina Lutra – „Wiara musi stłamsić wszelki sens, rozum i rozsądek” albo „Dzieło i Słowo Boże mówią nam jasno, że kobiety winny służyć małżeństwu lub prostytucji”. Przy tak nietolerancyjnym liderze trudno dziwić się ww. atakom na siostry magdalenki. Przejście jest uwidocznione na wspomnianej rycinie, a także kolejnych rycinach z XVIII wieku. Być może jest to także pewna wskazówka co do datowania, gdyż wątpię by na planie oznaczono wcześniejszy drewniany obiekt.





Przejście magdalenek na rycinie miasta z 1691 roku (zbiory AP Oddział Bolesławiec)

Kolejną ciekawą wskazówką mogą być zmiany urbanistyczne. Takie zasadnicze różnice widoczne w stosunku do wspomnianych dwóch planów sprzed 1760 roku widoczne są w likwidacji jednej ulicy miejskiej. Na zachód od Rynku zabudowano uliczkę pomiędzy ul. Starą a Ratuszową. W tym miejscu staną budynek przy dawnej Gorlitzer Str. 6. Początkowo nawet całe przyziemie nowego budynku było przeznaczone na przejście, co jest ukazane na rycinie ukazującej kwartały przyległe do Rynku, datowanej błędnie przez archiwistów na przełom XV/XVII wieku, faktycznie raczej pochodzącej z przełomu, a raczej bliżej końca XVII wieku (zapewne jednej pomiędzy 1670 a 1680 rokiem, gdyż rycina ukazuje Wieżę Kramarską bez dachu, który wiemy z kronik, iż spłonął wraz z zespołem zabudowy śródrynkowej - tretem, odbudowana kopuła dopiero w 1681 roku).  Ta dawna uliczka prawdopodobnie nosiła nazwę, która zanikła w późniejszych wiekach - Fleischergasse czyli Rzeźnicza (znajdowały się tam jatki mięsne), choć są i inne koncepcje, iż to część dawnej Bader Gasse lub Kleine Gorlitzer Gasse.





Rejon na zachód od Rynku.

Tego typu znaczące przebudowy urbanistyczne miały miejsce zawsze po wielkich pożarach. W opisywanym okresie największy pożar miał miejsce w 1659 roku, gdy praktycznie spopieleniu uległo całe Stare Miasto (za wyjątkiem kilku budynków), następnie w 1670, gdy wewnątrz murów spłonęło 290 budynków, a także w roku 1696, kiedy spłonęła południowa część Starego Miasta, w tym zabudowania w rejonie ul. Ratuszowej i Dzielnej-Starej. Kolejny pożar, który objął prawie całe Stare Miasto miał miejsce dopiero w 1760 roku. Opisywany plan miasta zawiera uliczkę jeszcze niezabudowaną, rycina zabudowy przyrynkowej ukazuje już przechodni budynek (1670-80), Zabudowanie tego przejścia musiało więc nastąpić po pożarze w 1670 lub po pożarze w 1659 roku.  O ile dobrze przeprowadziłem powyższą analizę wówczas opisywany plan należałoby datować na okres pomiędzy 1618/22 a 1659 (lub do 1680).





Fragment ryciny zabudowy wokół Rynku datowanej na I połowę XVIII wieku.

Pewną zagadkę, która wydawała mi się, iż mogła  naprowadzić na datowanie planu jest nazwa dzisiejszej ulicy Grunwaldzkiej – Creutz Gasse (Św. Krzyża) oraz oczywiście opisany w pobliżu kościół Św.Krzyża (Creuz Kirche). Przeważnie we współczesnych publikacjach przeczytamy, iż kościół ten zbudowano w latach 1704-06. Wydawać się by mogło, iż nazwa Creuz Gasse czy Creuz Kirche mogła pojawić się dopiero po tym okresie, co wywróciłoby datowanie planu przez czeskich historyków. Jednak przecież kościół w tym miejscu franciszkanie zbudowali co najmniej w XIV wieku i był właśnie pod wezwaniem Św. Krzyża. Tak więc na początku XVIII wieku jedynie został odbudowany przez protestantów, co poświadczają także zachowane ikonografie (z 1691 roku i plan terenu kościelnego z 1703 roku). Nie jest to więc element, po którym moglibyśmy datować czas powstania planu.

Czy poszedłem dobrym tropem? A może gdzieś popełniłem błąd przy uściślaniu daty wykonania planu?  Temat ten jest bardzo ciekawy i warty dalszego rozważania.  A może Czytelnicy zwrócili uwagę na jakiś szczegół, który przeoczyłem, a pozwoli on na dokładniejsze uściślenie powstania tego zabytku albo całkowitą zmianę zaproponowanej przeze mnie chronologii ? 

Tomasz Bernacki, październik 2016


*  (50.27 KB, 1295x1052 - powiększony/pobrany 2100 razy.)
Legenda planu.jpg

* Legenda planu.jpg (508.91 KB, 800x866 - powiększony/pobrany 1606 razy.)
Rejon dzisiejszego Placu Lompy.jpg

* Rejon dzisiejszego Placu Lompy.jpg (240.46 KB, 626x475 - powiększony/pobrany 1544 razy.)

*  (292.41 KB, 571x568 - powiększony/pobrany 1695 razy.)

*  (264.85 KB, 767x412 - powiększony/pobrany 1588 razy.)

*  (383.49 KB, 980x609 - powiększony/pobrany 1592 razy.)
Zgłoś do moderatora   Zapisane
Strony: [1]   Do góry
  Drukuj  
 
Skocz do:  

Pokrewne Tematy
Temat Zaczęty przez Odpowiedzi Wyświetleń Ostatnia wiadomość
Długi Lubania Lubań okiem luzyce.info Paweł Sokołowski 0 4898 Ostatnia wiadomość 24 Luty, 2009, 20:02:54 pm
wysłane przez Paweł Sokołowski
Do Zuzy S. z Lubania Hydepark rebus777 0 3782 Ostatnia wiadomość 08 Styczeń, 2010, 14:05:30 pm
wysłane przez rebus777
PLAN B - SZANSĄ DLA POWIATU Powiat lubański powiat 0 6023 Ostatnia wiadomość 02 Marzec, 2011, 10:09:23 am
wysłane przez powiat
Zobacz najstarszy wizerunek Lubania [ TYLKO NA LUBAN24 ] Bieżące wiadomości x 2 11248 Ostatnia wiadomość 07 Listopad, 2014, 21:36:36 pm
wysłane przez Arkadiusz Słowiński
Plan finansowy Funduszu Pracy na rok 2012 PUP Lubań Powiatowy Urząd Pracy w Lubaniu 0 4643 Ostatnia wiadomość 23 Luty, 2012, 14:53:36 pm
wysłane przez Powiatowy Urząd Pracy w Lubaniu
Plan szkoleń Powiatowego Urzędu Pracy w Lubaniu na rok 2012 PUP Lubań Powiatowy Urząd Pracy w Lubaniu 0 4508 Ostatnia wiadomość 27 Luty, 2012, 14:52:37 pm
wysłane przez Powiatowy Urząd Pracy w Lubaniu
Plan na sześć lat Miasto Lubań Urząd Miasta 0 3814 Ostatnia wiadomość 24 Wrzesień, 2015, 10:00:23 am
wysłane przez Urząd Miasta
Plan inwestycyjny Lubania na 2016 Miasto Lubań Urząd Miasta 0 20428 Ostatnia wiadomość 08 Grudzień, 2015, 07:58:53 am
wysłane przez Urząd Miasta